Lezingen

Er ligt een deken van gif over het Nederlandse boerenland, zo schetst Frank Berendse van de WUR een allesbehalve romantisch beeld van het hedendaagse agrarische landschap. Deels is dat te danken aan een groep insectendoders, die de EU in de ban gaat doen. Het verhaal van de eerste spreker tijdens het symposium Van chemie naar ecologie, op 19 februari bij de KNAW, is niet mis. De zaal krijgt te horen dat de vrij recent ontwikkelde neonicotinoïden, zogeheten ‘systemische insectendoders’, voor de natuur een ramp betekenen. Diverse studies wijzen er op dat 80 tot 95 procent van de ‘neonics’ in bodem en oppervlaktewater terecht komt. Daar richt het schade aan aan allerlei insecten die van belang zijn voor bodemvruchtbaarheid, de biologische bestrijding van plagen of een belangrijke voedselbron zijn voor insectenetende vogels. Na een tijdelijk moratorium, enkele jaren geleden opgelegd door de EU, heeft Brussel nu besloten ze uit te faseren.

Op maandagavond 7 december 2015 zal de Amsterdamse studievereniging Machiavelli in de filmzaal van de Melkweg de duistere kant van de politiek belichten: 'het lobbyen'. Kom te weten wat er achter de schermen gebeurt en welke zaken er nou daadwerkelijk spelen bij de totstandkoming van het beleid. Verschillende sprekers zullen aan het woord komen die ieder een ander perspectief op 'het lobbyen' zal bieden. Zo neemt Fons Hendriks je mee achter de schermen. De oud presentator van Rambam, het onderzoekende programma dat zich nergens door laat tegenhouden, zal zijn ervaringen met de aflevering omtrent 'het lobbyen' delen aan de hand van filmfragmenten. Luister naar het verhaal van de Henk Tennekes, slachtoffer van een samenzwering. Een toxicoloog die nooit meer een opdracht heeft gekregen sinds hij bijensterfte koppelde aan pesticiden. Met zijn publicaties over de neonicotinoiden heeft hij veel op het spel gezet, zijn boodschap nationaal en internationaal uitgedragen, en grote persoonlijke offers op de koop toe genomen. Marcel Hanegraaff, docent aan de UvA, zal de invloed van 'het lobbyen' laten zien op het klimaatakkoord. Kom erachter hoe het klimaatakkoord nou tot standkomt en welke actoren daar allemaal bij zijn betrokken. Ten slotte zal Mark Akkerman, onderzoeker van de organisatie 'Stop Wapenhandel', laten zien hoe machtig de wapenindustrie is en hoe de wapenlobby zich manifesteert in het beleid van de EU.

Hoe zien we gewassen? Als biomechanische machines ('dom en lui') waar we weinig aan hebben zonder bemesting en andere industriële technieken? Of als ecosysteem organismen ('slim en actief') die precies weten wat ze doen zolang de omstandigheden maar gezond zijn? De ene benadering richt zich op fysisch-chemische materiaalstromen en onderzoekt een zo efficiënt mogelijk gebruik van grond- en hulpstoffen. De andere gaat uit van kringlopen van levend materiaal, die onlosmakelijk verbonden zijn met de natuurlijke leefomgeving en de bodem als basis. Wat zijn de gevolgen van deze vaak tegengestelde benaderingen voor onze landbouw, voeding en gezondheid? Op 4 december 2015 vond bij het NIOO in Wageningen een symposium plaats, georganiseerd door Down2Earth, dat dieper inging op deze vragen en dat een uitwisseling aanmoedigde tussen de twee benaderingen. Op het symposium waren een aantal prominente sprekers te horen, onder wie hoogleraar Duurzaamheid en Maatschappelijke Verandering aan de UU Herman Wijffels. NIOO-directeur Louise Vet was dagvoorzitter. Claudia Külling en Henk Tennekes ontvouwden een Deltaplan Agro-Ecologie om een einde te maken de industriële landbouw die na de Tweede Wereldoorlog overbemesting, bodemdegradatie, milieuverontreiniging met bestrijdingsmiddelen, een ontstellend verlies van biodiversiteit, en een explosieve toename van neurologische afwijkingen bij jonge kinderen in Nederland heeft veroorzaakt.

Het Paracelsus paradigma dosis sola facit venenum (alleen de hoeveelheid maakt het vergif) vormt nog steeds de basis voor de beoordeling van risico’s van chemische producten. De risico analyse gaat er van uit dat - met uitzondering van genotoxiciteit - voor vrijwel alle potentiele risico’s van chemische producten drempelwaarden kunnen worden bepaald waar beneden geen giftige werking meer optreedt. Deze benadering zal naar mijn overtuiging ooit te boek staan als één van de grootste dwalingen in de toxicologie omdat onvoldoende rekening wordt gehouden met de cumulatieve toxiciteit van sommige giftige stoffen.

Het is algemeen bekend dat de populaties kieviten en scholeksters gestaag dalen in Nederland met een gemiddelde van vijf procent per jaar. Uit gegevens van de weidevogelgroep van het Hoeksche Waards Landschap blijkt echter dat deze achteruitgang in de Hoeksche Waard nog sterker is. Al zeventien jaar worden weide- en akkervogels actief beschermd in de Hoeksche Waard. De HWL-werkgroep die zich hiermee bezig houdt bestaat uit ongeveer vijftien personen. Gezamenlijk houden zij op ruim duizend hectare akkerland de broedende vogels in de gaten. Nesten worden gezocht en beschermd bij werkzaamheden die op het land plaats vinden. Dit gebeurt in goede samenwerking met de boeren. Uit de grote hoeveelheid gegevens van de weidevogelgroep blijkt dat de achteruitgang van de kievit en scholekster echter niet te stoppen is. De laatste tien jaar is het aantal broedende kieviten al met negentig procent in aantal gedaald in de Hoeksche Waard. Het oppervlaktewater van de Hoeksche Waard is namelijk sterk verontreinigd met het neonicotinoide insecticide imidacloprid. De teloorgang van de akkervogels op het eiland is het onderwerp van een lezing door dr. Henk Tennekes, op maandagavond 2 november (aanvang 20.00 uur) in het Nationaal Landschap Centrum aan de Veerweg bij Numansdorp.

Op 29 mei 2015, de Dag van de Honingbij in Quebec, organiseerde Équiterre, in samenwerking met de David Suzuki Foundation, openbare lezingen over de resultaten van de belangrijkste literatuur over de effecten van neonicotinoïde pesticiden in het milieu. De lezingen werden gegeven door Jean-Marc Bonmatin, onderzoeker bij het Franse Nationale Centrum voor Wetenschappelijk Onderzoek (CNRS) en Madeleine Chagnon, universitair hoofddocent bij de afdeling Biologische Wetenschappen aan de Université du Québec à Montréal. "Als wetenschapper kan ik nu zeggen dat er onomstotelijk bewijs van schade is en wijzen op de dringende noodzaak van maatregelen om de hoeveelheden van deze bestrijdingsmiddelen in het milieu te verminderen," zei Bonmatin. De gerenommeerde onderzoeker bevestigde de in het boek Disaster in the Making (2010) voor het eerst geformuleerde these van de Nederlandse toxicoloog Henk Tennekes dat neonicotinoïden met de uitroeiing van ongewervelde dieren een breuk in de voedselketen veroorzaken, waarvan insectivore soorten zoals onder andere vogels het slachtoffer worden. Zo zijn na meer dan 20 jaar gebruik van neonics de zwaluwen in Noord-Amerika zo goed als uitgeroeid.