Frank Berendse (Wageningen Universiteit) in de Tweede Kamer: De akkervogels verdwijnen door het gebruik van bestrijdingsmiddelen

Uit recent onderzoek van Wageningen Universiteit en andere Europese universiteiten is gebleken dat pesticiden in de intensieve akkerbouw een negatief effect hebben op de biodiversiteit van wilde planten, kevers en broedvogels (zie bijlage). ‘Het gebruik van insecticiden en fungiciden blijkt consistent een groot negatief effect te hebben op de biodiversiteit. Die uitkomsten zijn zeer robuust’, stelt Frank Berendse,hoogleraar Natuurbeheer en plantenecologie in Wageningen. Een verdubbeling van de agrarische productie, van 4 naar 8 ton per hectare, leidt gemiddeld tot een halvering van het aantal wilde plantensoorten en het verlies van een derde van het aantal soorten loopkevers en broedvogels. Op 3 november 2010 deed Prof. Frank Berendse verslag van de resultaten van het onderzoek tijdens een rondetafelgesprek van de Vaste commissie van Economische zaken, Landbouw en Innovatie (zie bijlage). De gevolgen voor de Nederlandse akkervogels zijn catastrofaal. De grauwe gors en de ortolaan zijn inmiddels verdwenen en het paapje komt als akkervogel niet meer voor. Korhoenders en kwartelkoningen zijn ook zo goed als uitgestorven. De geelgors is verdwenen uit het westen en noorden van het land. Andere tot voor kort wijd verspreide akkervogels (patrijs, veldleeuwerik en kievit) verliezen in razend tempo terrein. De cijfers uit Vlaanderen zijn ook weinig hoopgevend: traditionele akkervogels zoals Patrijs, Veldleeuwerik, Grauwe Gors, Geelgors en Ringmus vertonen een afname van -50 tot zelfs -95 % op 30 jaar tijd. Ook in Luxemburg zijn akkervogels uitgestorven (korhoen, grauwe gors) of worden met uitsterven bedreigd (paapje, kievit, kwartelkoning).

Vogelsoorten die voor een belangrijk deel van hun levenscyclus gebruik maken van akkers zijn bijvoorbeeld Paapje (Saxicola rubetra), Geelgors (Emberiza citrinella), Grauwe gors (Emberiza calandra), Ortolaan (Emberiza hortulana), Veldleeuwerik (Alauda arvensis), Gele kwikstaart (Motacilla flava), Kwartel (Coturnix coturnix), Patrijs (Perdix perdix), Korhoen (Tetrao tetrix), Fazant (Phasianus colchicus), Grauwe kiekendief (Circus pygargus), en Kievit (Vanellus vanellus). De statistische analyses brachten eenduidig aan het licht, dat de toepassing van insecticiden en fungiciden de enige variabelen waren die consistente, steeds weer terugkerende negatieve effecten hadden op de soortendiversiteit van planten, loopkevers en vogels. Op bedrijven met een intensievere bedrijfsvoering en een hogere productie was de biodiversiteit duidelijk lager. Verdubbeling van de intensiteit van de bedrijfsvoering leidde tot halvering van het aantal plantensoorten en het verlies van een derde van het aantal loopkever- en vogelsoorten.
Ook voor een aantal afzonderlijke broedvogelsoorten bleken insecticiden en fungiciden de doorslaggevende factoren te zijn. Dit waren grauwe gors Miliaria calandra, gele kwikstaart Motacilla flava, paapje Saxicola rubetra en kwartel Coturnix coturnix. Een verband tussen pesticiden en de achteruitgang van de geelgors was door ander onderzoek al eerder in kaart gebracht. De grauwe gors en de ortolaan zijn inmiddels verdwenen uit Nederland en het paapje komt in het agrarische gebied nauwelijks meer voor. De geelgors is verdwenen uit het westen en noorden van het land en er zijn duidelijke aanwijzingen dat deze teloorgang te wijten is aan het gebruik van insecticiden. Ook de patrijs en de kwartel worden steeds zeldzamer. Midden jaren zeventig werd het aantal broedparen van patrijzen (Perdix perdix) in Nederland geschat op 37.500 - 47.500. De schatting voor 2005 bedroeg 10.000 broedparen. Er zijn ook bij patrijzen sterke aanwijzingen dat een verminderd insectenaanbod als gevolg van het gebruik van pesticiden de oorzaak van de achteruitgang is. De veldleeuwerik was tot begin jaren tachtig een typische algemeen voorkomende exponent van het boerenland. Daarna is het enorm achteruitgegaan. In de periode 1973 tot 1977 waren er nog tussen de 500.000 en 750.000 broedparen van de veldleeuwerk en dit aantal is nu teruggezakt naar rond de 25.000. Het gaat ook bar slecht met de kievit Vanellus vanellus. De laatste vijf jaar is sprake van een forse achteruitgang, in Friesland lokaal variërend van 4,5 tot 8,5 procent per jaar. In Oost-Groningen is door agrarisch natuurbeheer de grauwe kiekendief Circus pygargus ternauwernood van de ondergang gered. Korhoenders zijn ook bijna uitgestorven: van 5.000 tot 6.000 hanen in 1941 waren er anno 2002 nog slechts 8 over.

Bronnen: De Groene Ruimte, 27/01/2010
http://www.groeneruimte.nl/nieuws/artikel.html?id=111345

Inbreng van Professor Frank Berendse (WUR) aangeleverd ten behoeve van het rondetafelgesprek van de vaste Kamercommisie LNV van 3 november 2010 ter voorbereiding van de plenaire behandeling van het wetsvoorstel Wijziging van de Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden in verband met de implementatie van Europese regelgeving op het gebied van het op de markt brengen en het duurzame gebruik van gewasbeschermingsmiddelen (32 372), zie bijlage.

Zie ook:
http://www.bionieuws.nl/artikel.php?id=5061&print=1
http://www.natuurkennis.nl/index.php?hoofdgroep=2&niveau=2&subgroep=23&…
http://www.natuurbericht.nl/?id=2284&q=uitgestorven
Patrijs en kwartel worden steeds zeldzamer:
http://www.boerenlandvogels.nl/en/node/69
http://www.compendiumvoordeleefomgeving.nl/indicatoren/nl1075-Vogels-va…
http://www.boerenlandvogels.nl/node/12

Ortolaan en grauwe gors verdwenen uit Nederland:
http://www.boerenlandvogels.nl/content/grauwe-gors-en-ortolaan-verdwenen

Informatie over de achteruitgang van de geelgors in Nederland:
http://www.boerenlandvogels.nl/content/de-geelgors-komt-het-westen-en-n…

De veldleeuwerik verdwijnt uit het boerenland:
http://www.boerenlandvogels.nl/node/46
http://www.boerenlandvogels.nl/content/de-veldleeuwerik-1970-de-meest-v…

De snelle achteruitgang van de kievitenstand:
http://www.boerenlandvogels.nl/node/104

Insecticiden en de achteruitgang van de geelgors:
http://www.farmlandbirds.net/en/node/97

Grauwe kiekendief door agrarisch natuurbeheer in Oost-Groningen van de ondergang gered:
http://www.boerenlandvogels.nl/node/4

Achteruitgang van korhoenders in de twintigste eeuw:
http://www.compendiumvoordeleefomgeving.nl/indicatoren/nl1075-Vogels-va…

Verdere informatie over uitstervende akkervogels in Vlaanderen:
http://www.inbo.be/docupload/3039.pdf
http://www.inbo.be/content/page.asp?pid=BEL_VLA_PRO_West-Vlaanderen_akk…