knipsels

Een meerderheid in de Tweede Kamer heeft ingestemd met een verbod op het gebruik van neonicotinoïden in de landbouw en ongediertebestrijding. PvdA, SP, Groen Links, D66, ChristenUnie en 50+ stemden voor de motie die was ingediend door Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren. VVD, CDA, PVV en SGP stemden tegen de motie. Staatssecretaris Sharon Dijksma (Landbouw) had de motie ontraden. Dijksma moest zich nu op 28-01-13 in Europees verband inzetten voor een verbod van alle landbouwtoepassingen van de neonicotinoiden. De vraag is echter of dit ook daadwerkelijk is gebeurd. Het lijkt er eerder op dat staatssecretaris Sharon Dijksma van Economische Zaken bij haar oorspronkelijke standpunt is gebleven, bepaalde toepassingen van gewasbeschermingsmiddelen uit de neonicotinoïdegroep te beperken vanwege het risico voor bijen, maar niet over te gaan tot een algeheel verbod. Mocht dat het geval zijn, heeft de staatssecretaris de motie Ouwehand niet uitgevoerd en naast zich neer gelegd.

De EU maakt nu dezelfde fouten met nieuwe technologieën, zoals genetische manipulatie en nanotechnologie. Als er in het verleden beter geluisterd was naar de vroege waarschuwingen over de gevaren, hadden er duizenden levens gered kunnen worden en had veel schade aan ecosystemen vermeden kunnen worden, stelt het rapport Late Sessons from Early Warnings van het Europese Milieuagentschap (EEA). "De historische studies tonen aan dat de waarschuwingen genegeerd zijn tot schade aan de volksgezondheid en het milieu niet meer te vermijden was", zegt de EEA. "In sommige gevallen stelden bedrijven winsten op korte termijn boven de volksgezondheid door bewijzen te negeren of te verbergen. In andere gevallen minimaliseerden wetenschappers de risico's, soms onder druk van belanghebbenden."

De Europese Commissie zei maandag (28-01-2013) dat het "strenge" maatregelen zou opstellen om de bijen te beschermen tegen gevaren die worden toegeschreven aan bepaalde pesticiden, maar pleit niet voor het verwachte verbod. De Europese Unie "zal een reeks ambitieuze maar evenwichtige maatregelen voorstellen", aldus Tonio Borg, commissaris voor Volksgezondheid en Consumentenzaken. Hij zei dat "snelle en beslissende" actie zou worden ondernomen om de schade. die volgens de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) wordt veroorzaakt door drie insecticiden, te beperken. Maar Borg benadrukte dat "een totaal verbod niet gerechtvaardigd zou zijn." De Commissie heeft de fabrikanten voor consultatie aangeschreven, anders zou het zelf "de nodige maatregelen treffen", aldus de huidige woordvoerder van Borg.

"Met een moratorium op alle gebruik van neonicotinoiden boert de geïntegreerde gewasbescherming flink achteruit, en het is maar de vraag of de bijenstand ermee gediend is als alternatieve middelen weer grootschalig gebruikt moeten gaan worden. Het EFSA-rapport geeft ook geen aanleiding voor een dergelijk moratorium", zegt Niels Louwaars, directeur van Plantum, in reactie op de motie die op 24 januari in de Tweede Kamer werd aangenomen. In die motie verzoekt de Tweede Kamer de regering zich in te zetten voor een Europees moratorium op alle toepassingen van neonicotinoiden en fipronil, tenzij onomstotelijk bewezen is dat zij geen schadelijk effect hebben op de gezondheid van bijen. "Bijen en andere bestuivers zijn voor de zaadsector zeer belangrijk en ook wij zijn van mening dat alleen gewasbeschermingsmiddelen toegelaten moeten worden die op een voor bijen veilige wijze toegepast kunnen worden. De EFSA, en nationaal het Ctgb, zijn de onafhankelijke wetenschappelijke instanties die daarop toezien", aldus Louwaars. "EFSA en Ctgb constateren nu dat voor een drietal toelatingen op mais en erwt een risico aanwezig is of niet uitgesloten kon worden, en dat moet dan nader bekeken worden. Maar ook zeggen zij dat die risico’s voor zaadbehandeling van niet-bloeiende en kasgeteelde gewassen in ieder geval niet aanwezig zijn. We gaan er vanuit dat de Tweede Kamer dit met de motie erkent. Ook positief is dat de Tweede Kamer, net als staatssecretaris Dijksma, wijst op een Europese aanpak." Plantum benadrukt dat zaadbehandeling een enorme milieuwinst oplevert ten opzichte van andere gewasbeschermingstechnieken zoals spuiten of grondbehandeling, omdat heel gericht kleine hoeveelheden middel worden aangebracht, op de plaats waar zij hun werk moeten doen. Sommige plagen kunnen zonder neonicotinoiden zaadbehandeling ook niet succesvol bestreden worden. In een reactie vraagt de toxicoloog Henk Tennekes zich af welke milieuwinst Plantum precies bedoelt. De introductie van imidacloprid heeft enorme milieuverontreiniging veroorzaakt die vele insectensoorten en daarvan afhankelijke vogelsoorten de das omdoet (bijlage). Hoe je het over milieuwinst kunt hebben bij stoffen die de voedselketen dreigen te breken is mij een raadsel, aldus Tennekes.

De nachtmerrie is ook bij een verbod op de neonicotinoiden nog lang niet voorbij. De Druckrey-Küpfmüller vergelijking voor de toxiciteit van imidacloprid voor bijen (bijlage) geeft aan dat het letale risico van dit neonicotinoide insecticide met meer dan de vierde potentie van de tijd toeneemt. Dat betekent dat ook uiterst geringe sporen van deze stoffen in het milieu op termijn een dodelijk effect op insecten zullen hebben. Zelfs bij een verbod van deze bestrijdingsmiddelen zal het tientallen jaren duren voordat dit landbouwgif uit het milieu verdwenen is. In al die tijd zullen deze stoffen een dodelijke bedreiging voor insecten vormen, die met meer dan de vierde potentie van de tijd toeneemt. De voedselketen komt daardoor in ieder geval zwaar onder druk te staan. De signalen die bijen en vele andere uitstervende insecten soorten ons geven zijn niet echt hoopgevend. We zijn op weg een ‘point of no return’ te bereiken. Of misschien hebben we dit ‘point of no return’ zelfs al wel bereikt. Dat wil zeggen dat we een ineenstorting van het ecosysteem - met welke maatregel dan ook - niet meer kunnen voorkomen. Met de uitroeiing van de insecten vernietigen we een onmisbare schakel in de voedselketen, en alle levensvormen die boven die schakel staan zijn dan ook gedoemd uit te sterven. Deze risico's zijn ontstaan omdat toelatingsautoriteiten veel te lang niet in staat bleken te zijn nieuwe inzichten mee te nemen bij de herbeoordeling van deze bestrijdingsmiddelen. Dat kan ons duur te staan komen.

“De Commissie neemt de resultaten van het onderzoek van het Europese voedselagentschap zeer ernstig,” zegt Europees parlementslid Kathleen Van Brempt. “Dat had het over een hoog acuut risico voor de bijenpopulaties. Of ze een verbod zal voorstellen is nog niet zeker, maar de Commissie heeft het alarmsignaal begrepen.” Van Brempt pleit voor een verbod op schadelijke pesticiden voor bijen. De Europese Commissie zei vandaag in het Europees parlement dat het alvast de wetgeving snel wil aanpassen. Ze zal in elk geval de adviezen van het Europese voedselagentschap vertalen in de nieuwe maatregelen. “Het lijkt erop dat de Commissie de alarmsignalen van het Europees Voedselagentschap begrepen heeft,” zegt Europees parlementslid Kathleen Van Brempt. In een nieuwe studie die vorige week bekend raakte, liet het agentschap weten dat de meest gebruikte insecticiden een ‘onaanvaardbaar risico’ vormen voor de bijenpopulaties.

Aanleiding is een studie van het Europese Voedselveiligheidsagentschap (EFSA), waarin voor het eerst wordt vastgesteld dat zogenaamde neonicotinoiden wel degelijk schadelijk zijn voor bijen. Eickhout vraagt samen met zijn Belgische collega Bart Staes de Europese Commissie om actie te ondernemen naar aanleiding van het onderzoek. Het onderzoek van de EFSA geeft nu aan dat blootstelling van bijen aan druppels, vocht en mogelijk ook stof waar bepaalde pesticiden in zitten, schadelijk is voor de bijen of hun larven. De neonicotinoiden zijn vaak niet de directe doodsoorzaak, maar blootstelling aan de pesticiden bedwelmt en verzwakt de bij, waardoor deze niet meer in staat is te overleven. "Bijenpopulaties sterven al jaren bij bosjes en het is hoog tijd dat Europese overheden hun verantwoordelijkheid nemen," aldus Eickhout. Er is nu ruimschoots voldoende wetenschappelijk bewijs voor de schadelijkheid van neonicotinoïde voor bijen om een onmiddellijk verbod te rechtvaardigen." De milieucommissie van het Europarlement bespreekt volgende week de bijensterfte. Eickhout hoopt dat dit EFSA-onderzoek de Europese Commissie en het Europees Parlement wakker schudt en dat er wetgevende stappen genomen worden om de schadelijke pesticiden te verbieden. In de tussentijd wil Eickhout een moratorium op het gebruik van deze pesticiden. De Groene Fractie in het Europees Parlement lanceerden deze week een Europese campagne om Europese imkers te ondersteunen, Europese beleidsmakers onder druk te zetten en burgers te informeren.

Onderzoekers van Wageningen UR doen in samenwerking met onderzoekers van andere universiteiten al enige jaren onderzoek naar de oorzaken van de grootschalige sterfte van volken van honingbijen. Onderdeel van het onderzoek naar de bijensterfte, bij Wageningen UR en elders in de wereld, is het bestuderen van de rol van insecticiden uit de groep van neonicotinoïden. Recent publiceerde de EFSA (Europese Voedselveiligheid Autoriteit) drie rapporten over de risk assessment van drie neonicotinoïden voor de veiligheid van bijen. Ze hebben zich beperkt tot de toepassingen in zaadcoatings en als granulaat. EFSA concludeert dat in sommige gevallen risico niet uit te sluiten is. De EFSA geeft aan dat in een deel van die gevallen de benodigde gegevens om het risico in te schatten niet beschikbaar zijn. In de review over neonicotinoïden en bijensterfte signaleerden onze onderzoekers reeds hetzelfde. Bovendien wezen zij op een mogelijk komend risico: de geleidelijke ophoping van de middelen in de bodem. Wij delen de conclusie uit het rapport en van de Nederlandse Staatssecretaris van Economische Zaken dat de bevindingen van de EFSA bij sommige toepassingen van neonicotinoïden reden kunnen zijn voor hantering van het voorzorgprincipe bij toelating, en bij de andere toepassingen voor een strengere herbeoordeling. In een reactie confronteert de toxicoloog Henk Tennekes medewerkers van Plant Research International met hun vroegere uitspraken over neonicotinoiden en bijensterfte (zie ook bijlage).

Syngenta is teleurgesteld over het verbod op het gebruik van drie landbouwtoepassingen in de middelengroep neonicotinoïden. Donderdag werd hier in de Tweede Kamer een besluit over genomen. Staatssecretaris Sharon Dijksma van Landbouw en Natuur moet nu in de Europese Unie pleiten voor een moratorium op alle toepassingen van neonicotinoïden en fipronil, tenzij onomstotelijk bewezen is dat zij geen schadelijk effect hebben op de gezondheid van bijen. ‘Een slechte zaak voor de duurzame landbouw’, vindt Jan Bouwman, Sustainable Agri and Stewardship Manager van Syngenta, die spreekt van een straffe uitspraak. ‘Wij krijgen hier meer last van dan van de gecontroleerde techniek die we nu toepassen.’ Bouwman is bang dat het besluit tot grotere risico’s voor bijen leidt. Voor sla betekent dit bijvoorbeeld dat er dan zes bespuitingen in het veld nodig zijn. Een van de consequenties hiervan is meer schade aan het oppervlaktewater.’ Syngenta wil zo snel mogelijk met het College voor toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) en staatsecretaris Dijksma in discussie over de link die wordt gelegd tussen neonicotinoïden en bijensterfte. ‘Wij willen Dijksma nogmaals de relevantie van zaadbehandeling voor de duurzame land- en tuinbouw uitleggen en hopen dat ze daar wat mee kan. Het is de vraag of daar genoeg tijd voor is.’ Het concern zegt te twijfelen aan de conclusie van het rapport van de European Food and Safety Authority (EFSA) dat aan het verbod ten grondslag ligt. De Europese voedselveiligheidsautoriteit komt tot de slotsom dat drie van de insecticiden uit de groep neonicotinoïden schadelijk zijn voor bijen. Een van deze is de actieve stof thiamethoxam, door Syngenta op de markt gebracht onder de naam Cruiser. In een reactie schrijft de toxicoloog Henk Tennekes dat Bouwman echter niet in gaat op het wetenschappelijk bewijs dat zich de laatste jaren heeft opgestapeld. De oorzaak van bijensterfte is bekend: neonicotinoiden. Volgens Tennekes kan zelfs de door de agrochemie lobby geinfiltreerde EFSA er niet meer onderuit deze visie over te nemen. Samen met Francisco Sánchez-Bayo heeft Tennekes aangetoond dat de gemeten verontreinigingen van stuifmeel en nectar met imidacloprid binnen een week dodelijk zijn voor bijen. Dat werkt destabiliserend op het bijenvolk en verklaart de sinds vele jaren sterk verhoogde wintersterfte. Bouwman weet dit al sinds 30 oktober 2009 toen ik hem op de hoogte heb gebracht bij mijn voordracht bij de Werkgroep 'bestuivende insecten en gewasbeschermingsmiddelen en biociden‘, de zogenaamde 'spuitschade commisisie', waarin ook hij vertegenwoordigd is, aldus Tennekes.

Een meerderheid in de Tweede Kamer heeft ingestemd met een verbod op het gebruik van neonicotinoïden in de landbouw en ongediertebestrijding. PvdA, SP, Groen Links, D66, ChristenUnie en 50+ stemden voor de motie die was ingediend door de Partij voor de Dieren. VVD, CDA, PVV en SGP stemden tegen de motie. Staatssecretaris Sharon Dijksma (Landbouw) had de motie ontraden. Dijksma moet zich nu in Europees verband inzetten voor een verbod van alle landbouwtoepassingen van de neonicotinoiden. De motie wil dat de regering zich inzet voor een Europees moratorium op alle toepassingen van neonicotinoïden, tenzij bewezen is dat zij geen schadelijk effect hebben op bijen.