Dat blijkt uit de nieuwste lijst van 's werelds meest bedreigde diersoorten. Vooral vlinders, slangen en een hele hoop exotische vissen moeten vrezen voor hun leven. Volgens de 50ste 'Red List', een lijst die jaarlijks door de International Union for the Conservation of Nature (IUCN) wordt opgesteld, zijn er 22.413 diersoorten met uitsterven bedreigd. "Telkens we onze Red List updaten, merken we dat onze planeet steeds meer van haar ongelooflijke diversiteit verliest", zegt Julia Marton-Lefevre, directeur-generaal van de UICN, in de Britse krant The Independent.

Dat blijkt uit langdurig onderzoek van het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ). De gegevens zijn verzameld door dagelijks de vangst van een zogenoemde komfuik in het Marsdiep bij Texel bij te houden. De fuik ligt van maart tot oktober in het water en wordt sinds 1960 geleegd door onderzoekers van het NIOZ. Zo is de palingstand in de Waddenzee fors gedaald: in 1965 werden er 24 palingen per dag gevangen, nu zit nog maar een paling in tien dagen in de fuik. En zalm, die in de Waddenzee van de jaren 60 veel voorkwam, is helemaal verdwenen, net als de rog. Maritiem onderzoeker Wouter van der Heij van de Waddenvereniging zegt dat het referentiekader voor schippers ook is verschoven: “Wat een visser nu een goede vangst noemt, zou in 1965 als een magere opbrengst zijn beschouwd.”

De internationale inspanningen om de achteruitgang van de biodiversiteit tegen 2020 aan banden te leggen hebben gefaald. Dat stelt het tussentijdse VN-rapport over de huidige stand van zaken van de biodiversiteit. Op de VN-conferentie over biodiversiteit (COP12) die vandaag in Zuid-Korea start, zijn 200 landen samen om het verlies aan natuur en soorten te bespreken. De doelen die de leden in 2010 hebben vastgelegd om dat verlies aan banden te leggen, omvatten onder meer inspanningen om de vernietiging van de natuurlijke habitat van soorten tegen te gaan, vervuiling te verminderen en overbevissing te stoppen tegen 2020. Twintig doelstellingen werden daarvoor onderverdeeld in 56 elementen en slechts vijf daarvan zitten vandaag op schema. Volgens de experts in natuurbehoud wijst dat op een absoluut gebrek aan vooruitgang terwijl we al halfweg de termijn zijn om die doelen te bereiken.

Met name in arme landen is de biodiversiteit sterk afgenomen. Dat blijkt uit onderzoek van het Wereldnatuurfonds. Het Wereldnatuurfonds presenteert de onderzoeksresultaten in het ‘2014 Living Planet Report‘. Het rapport – dat elke twee jaar verschijnt – richt zich op drie gebieden: de populaties van meer dan tienduizend gewervelde soorten, de menselijke ecologische voetafdruk (consumptie van goederen, productie van broeikasgassen) en de bestaande biocapaciteit (de natuurlijke bronnen die we gebruiken om onder meer drinkwater en voedsel te produceren). “Er is heel veel data te vinden in dit rapport en dat kan overweldigend en complex lijken,” erkent Jon Hoekstra, werkzaam bij WWF. “Wat niet gecompliceerd is, zijn de duidelijke trends die we zien: 39 procent van de wilde dieren op het land is verdween, 39 procent van de wilde dieren in het water is verdwenen, 76 procent van de wilde dieren in zoet water is verdwenen en dat allemaal in de afgelopen veertig jaar.”

Het biologisch landbouwareaal in Europa is tussen 2003 en 2010 met 55% toegenomen. Dit blijkt uit een publicatie van de EU op basis van Eurostat-data. Ook is het aantal biologische landbouwbedrijven toegenomen met 50%. In Nederland blijft de groei van biologische landbouwgrond echter achter, daar ligt het aandeel op 2,7%. Tussen 2002 en 2011 groeide het biologisch areaal in de hele EU van 5,7 naar 9,6 miljoen hectare. In de 'oude' lidstaten groeide het biologisch areaal met 5% per jaar. De 'nieuwe' lidstaten die sinds 2004 deel uit maken van de EU zijn met een inhaalslag bezig; zij zagen het biologisch areaal jaarlijks met 13% toenemen. Van het totale landbouwareaal is nu 5,4% biologisch; op deze landbouwgrond wordt geen gebruik gemaakt van kunstmest en chemisch-synthetische bestrijdingsmiddelen.

Henk Tennekes (63) was werkzaam in het kankeronderzoek. Vijf jaar geleden ontdekte hij dat de neonics op insecten effecten hebben die vergelijkbaar zijn met kankerverwekkende stoffen. Hij publiceerde in wetenschappelijke bladen over zijn bevindingen. "Mijn conclusie was dat er geen veilige ondergrens is voor deze klasse van insecticiden, iedere blootstelling is te hoog. Ik heb toen al mijn bezorgdheid geuit over het risico van een breuk in de voedselketen. De pest is dat 90 procent van deze moeilijk afbreekbare middelen in het milieu komt, in het oppervlaktewater. Dat hebben de waterschappen inmiddels ook kunnen vaststellen. Van dat water leven vissen, vogels, vleermuizen, egels, amfibieën, reptielen, noem maar op. Als de vogels uit het boerenland verdwijnen, dan dondert op enig moment die hele voedselketen in elkaar. Ik waarschuw daar al jaren voor." Hij schreef een boek in 2010 over de gevaren van de neonicotoïden met de veelzeggende titel 'A disaster in the making', een naderende ramp. Nijmeegse biologen publiceerden in 2014 een onderzoek waaruit blijkt dat de 'neonics', zoals ze kortweg worden aangeduid, niet alleen schadelijk zijn voor bijen en hommels, maar ook voor de veldleeuwerik, de kleine karekiet, de gele kwikstaart en nog wat vogelsoorten. De eerste die het boek van Tennekes lovend besprak was de Rachel Carson Council, opgericht ter nagedachtenis van de Amerikaanse biologe Rachel Carson, die ruim een halve eeuw geleden 'Silent Spring' publiceerde.

Vier jaar lang heeft de zogenaamde Task Force on Systemic Pesticides op vraag van de International Union for the Conservation of Nature (IUCN) de gevolgen van het gebruik van de nieuwe generatie van pesticiden onderzocht. Die expertengroep bestaande uit een dertigtal wetenschappers uit vijftien landen, heeft ruim achthonderd collegiaal getoetste wetenschappelijke studies doorgenomen en hun conclusies samengebracht in een Worldwide Integrated Assessment (WIA). Die wereldwijde integrale beoordeling besluit dat de zogenaamde systemische pesticiden niet alleen een ernstig gevaar vormen voor bestuivende insecten, maar ook voor talloze ongewervelde bodemdieren, zoals regenwormen en mijten, en evengoed voor gewervelde dieren zoals vogels.

Pesticiden worden te vaak en te overvloedig gebruikt, met nefaste effecten op bijen, vlinders, het milieu in het algemeen en dus ook de mens. "Ze worden te vaak en te overvloedig gebruikt, dit moet stoppen", aldus wetenschappers. Een klein beetje goed nieuws toch: in de Europese Unie zijn enkele van deze pesticiden al verboden of aan banden gelegd. Pesticiden wordt door landbouwers gebruikt om schadelijke dieren van hun gewassen weg te houden en zo de oogst te redden. Klinkt niet onlogisch, maar in realiteit heeft die gewoonte schadelijke gevolgen. In twee studies op twee dagen worden pesticiden met de vinger gewezen: voor de link met autisme en voor de link met bijensterfte en een bedreiging van de biodiversiteit in het algemeen.

De pesticiden neonicotinoïden (neonics) en fipronil vormen een ernstig gevaar voor honingbijen en andere bestuivers zoals vlinders, maar ook regenwormen en vogels lijden eronder. Dat concludeert een groep wetenschappers uit een analyse van alle beschikbare studies, zo’n 800. Hun bevindingen verschijnen weldra in het wetenschappelijk tijdschrift Environmental Science and Pollution Research. Neonicotinoïden zijn stoffen die inwerken op het zenuwstelsel. Blootstelling aan deze stoffen kan onmiddellijk dodelijk zijn maar ook langdurige gevolgen hebben. Een van de hoofdauteurs, Jean-Marc Bonmatin van het Franse Centre National de la Recherche Scientifique noemt de bewijzen ‘zeer duidelijk’. De wetenschappers vinden drastische maatregelen om het gebruik van deze middelen terug te schroeven daarom noodzakelijk.

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat pesticiden en andere chemicaliën een significante rol spelen in de wereldwijde achteruitgang van amfibieën, zoals kikkers. Duitse en Zwitserse wetenschappers achter de studie zeggen in het Britse dagblad The Guardian dat het zowel “verbazingwekkend” als “alarmerend” is dat veelvoorkomende pesticiden zo giftig kunnen zijn, en dat in dosissen die goedgekeurd zijn door overheden. “Je zou niet denken dat producten, die geregistreerd zijn op de markt, zo’n giftig effect hebben”, zegt Carsten Brühl van de Duitse universiteit Koblenz-Landau. “Het is het simpelste effect dat je je kan inbeelden: je spuit de pesticide op de amfibie en die sterft. Dat moet zich vertalen in een dramatisch effect op gehele populaties.”