29 vrijwilligers doken in het voorjaar en de vroege zomer De Wieden in om samen met medewerkers van Natuurmonumenten en Sovon Vogelonderzoek Nederland vogels te tellen. Jaarlijks nemen ze een zesde deel van De Wieden onder de loep. Dit jaar was dat grofweg het gebied Giethoornse Meer-Beulaker waar voor het laatst in 2007 is geteld. In totaal noteerden de vogelaars 5305 vogels tegen 3771 in 2007. “Die toename wordt echter vooral veroorzaakt door de nieuwe kolonie kokmeeuwen. Tel je die niet mee dan zijn er ongeveer hetzelfde aantal vogels”, vertelt Arend Jan van Dijk van Sovon. Ook het aantal vogelsoorten (nu 98 tegen 97 in 2007) bleef stabiel. Minder goed in het onderzochte gebied gaat het met weidevogels. Het aantal getelde kieviten daalde bijvoorbeeld van 139 naar 69 en van de 60 grutto’s bleven er maar de helft over.

Vandaag bekrachtigde het Europees Parlement het akkoord over de hervorming van het gemeenschappelijk landbouwbeleid. Judith Merkies reageert namens de PvdA in het Europees Parlement: "Deze hervormingen bieden oplossingen van gisteren, en zijn onvoldoende om de uitdagingen van de toekomst aan te pakken. Voor mij was alleen een soberder, moderner en groener landbouwbeleid aanvaardbaar geweest". Landbouwbeleid is al jaren de grote slokop van de Europese begroting. Maar liefst 41% van de EU-gelden gaan naar landbouw, waarvan het grootste deel naar achterhaalde maatregelen en mechanismen. De nu aangenomen hervormingen bieden slechts een kleine verbetering. Merkies: "Hoewel sommige financieringsmechanismen worden afgebouwd, blijft het zwaartepunt van het beleid liggen bij de platte steun per product en per hectare. Wel heb ik mijn steun gegeven aan de voorstellen voor plattelandsontwikkeling, die bijdragen aan de verduurzaming van Europese landbouw".

Uit de sinds 1991 uitgevoerde inventarisaties van broedvogels in de internationale Waddenzee blijkt dat van de goed onderzochte 29 soorten er 16 achteruitgaan en 3 inmiddels zo sterk zijn afgenomen dat ze op punt van verdwijnen staan: Watersnip (Gallinago gallinago), Kemphaan (Philomachus pugnax) en Bonte Strandloper (Calidris alpina). In de Nederlandse Waddenzee komen deze soorten nu al niet meer tot broeden. Bij de soorten die achteruit gaan staan prominente waddenbroedvogels zoals Velduil (Asio flammeus), Eider (Somateria mollissima), Scholekster (Haematopus ostralegus), Kluut (Recurvirostra avosetta) en Blauwe Kiekendief (Circus cyaneus). Uit een analyse van recente aantalsveranderingen blijkt dat bij tien van de zestien soorten met een negatieve trend op lange termijn (sinds 1991) de mate van afname sinds 2000 versnelt, waaronder Noordse Stern (Sterna paradisaea), Eider, Scholekster, Kokmeeuw (Chroicocephalus ridibundus), Tureluur (Tringa totanus) en Blauwe Kiekendief. Bij Stormmeeuw (Larus canus) is bovendien de significant positieve trend op lange termijn omgebogen in een significante afname, terwijl veel soorten die op lange termijn een hoge groeisnelheid lieten zien, sinds 2000 worden geconfronteerd met een afnemende groei (bijv. Aalscholver (Phalacrocorax carbo), Kleine Mantelmeeuw (Larus fuscus)).

Met belangstelling heb ik kennis genomen van de vragen die leden van uw Kamer hebben gesteld naar aanleiding van de brief van 3 september 2013, over het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen buiten de landbouw (Kamerstuk 27 858, nr. 215). Hieronder treft u mijn reactie aan. De vragen en reacties zijn per fractie gegroepeerd.

De verhitte discussie over bijensterfte als gevolg van zaadbehandeling met neonicotinoiden heeft geleid tot een verbod op deze stoffen in de maisteelt. Veel boeren raakten in de war en geloofden dat er geen alternatief is voor de in diskrediet gebrachte neonicotinoiden. Nu bevestigt een recente studie van de Oostenrijkse toelatingsautoriteit AGES dat het biologische bestrijdingsmiddel dianem - op basis van nematoden (rondwormen) - de gevaarlijke maïswortelboorder (Diabrotica virgifera) nog efficiënter kan bestrijden dan neonicotinoïden . De wetenschappelijke veldproef van AGES in Deutsch Jahrndorf (in het Burgenland) toonde aan dat alle concentraties van het middel een significant effect hebben op de larven van de maïswortelboorder. In de AGES studie kon met dianem de populatie van de maïswortelboorder tot onder 8 kevers per plant worden terug gebracht. Ter vergelijking: de behandeling met neonicotinoiden leidde tot gemiddeld 12,2 kevers per plant, terwijl in het onbehandelde controle gebied meer dan 21 kevers per plant werden geteld.

In oktober 2012 vroeg de organisatie PAN Europe het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) om de toelating van 6 gewasbeschermingsmiddelen en 1 biocide in te trekken in verband met de risico’s voor waterorganismen en geconstateerde overschrijdingen in het oppervlaktewater. Lopende de behandeling van dit verzoek verscheen een nieuw rapport van Alterra. Het Ctgb heeft deze nieuwe gegevens niet alleen betrokken bij de behandeling van het verzoek van PAN Europe, maar ook is onderzocht of deze studie geen gevolgen zou moeten hebben voor andere toelatingen op basis van imidacloprid. Dit heeft geleid tot een zienswijzeprocedure naar aanleiding van het voornemen van het Ctgb om in te grijpen in een drietal toelatingen.

Het aantal broedparen van de huismus is sinds 1960 met 40 tot 50% teruggelopen. Waren er in de jaren '70 nog tussen de 1 en 2 miljoen broedparen in Nederland, nu ligt het aantal broedparen naar schatting tussen de 500.000 en 1 miljoen. Tellingen laten zien dat het aantal broedparen jaarlijks verder afneemt. Voor de Vogelbescherming Nederland is dit aanleiding om de huismus (Passer domesticus) op de Rode Lijst voor bedreigde vogelsoorten te zetten. Daarmee is onze 'gewoonste vogel' nu officieel een met uitsterven bedreigde soort.

Op initiatief van staatssecretaris Sharon Dijksma zijn vertegenwoordigers van 25 organisaties het afgelopen halfjaar met elkaar in gesprek gegaan om te komen tot een gezamenlijk Actieprogramma Bijengezondheid. Op 11 november 2013 heeft Felix Rottenberg voorstellen voor zo’n actieprogramma namens deze organisaties aan staatssecretaris Sharon Dijksma aangeboden. Deze daad verhult het feit dat er geen consensus is ontstaan over de uitgangspunten die de basis zouden moeten vormen voor het gebruik van neonicotinoide insecticiden. Deze gewasbeschermers worden door vele wetenschappers gezien als een primaire oorzaak van de sedert een aantal jaren sterk verhoogde wintersterfte van bijenvolken. Het Europese Agentschap voor Voedselveiligheid (EFSA) heeft onlangs een nieuwe aanpak van de risicobeoordeling van bestrijdingsmiddelen voor bijen aanbevolen, maar de producenten van de neonicotinoiden (Bayer CropScience en Syngenta) waren niet bereid op basis van deze aanbevelingen tot objectieve beoordelingscriteria voor de toelaatbaarheid van bestrijdingsmiddelen te komen. Ze blijven vasthouden aan de visie dat de neonicotinoiden bij gebruik volgens voorschrift veilig zijn. Deze impasse in het beleid ten aanzien van de neonicotinoiden wordt in het Actieprogramma Bijengezondheid niet of nauwelijks beschreven. Als gevolg daarvan blijven de ernstige problemen waarvoor de neonicotinoiden de bijenstand stellen onopgelost. Voor de toxicoloog Henk Tennekes was dat reden om uit het overleg te stappen.

Het programma moet de gezondheid van bijen bevorderen en de oorzaken van bijensterfte aanpakken. Zo komt er onder meer een onderzoeksprogramma met als doel de bijengezondheid in Nederland te meten, een 'groene lijst' van nu al beschikbare gewasbeschermingsmiddelen en -maatregelen die het minste risico’s voor bijen vormen. Daarbij moet een 'bijenmakelaar' als nieuwe spil verdere kennisoverdracht en professionalisering binnen de imkerij bevorderen. Ook komen er meer functionele bloem- en akkerranden. Op initiatief van staatssecretaris Dijksma zijn vertegenwoordigers van 25 organisaties het afgelopen halfjaar met elkaar in gesprek gegaan om te komen tot een gezamenlijk Actieprogramma Bijengezondheid. In het actieprogramma zijn punten opgenomen over gewasbeschermingsmiddelen, het gebrek aan voedselaanbod en een bijenmakelaar die zorgt voor meer kennisoverdracht tussen partijen die veel met bijen te maken hebben. Op 11 november 2013 heeft Felix Rottenberg voorstellen voor zo’n actieprogramma namens deze organisaties aan de staatssecretaris aangeboden. In een reactie schrijft de toxicoloog Henk Tennekes dat er sinds 2003 een onaanvaardbare milieuverontreiniging met neonicotinoiden heeft plaats gevonden en van overheidswege onvoldoende maatregelen zijn genomen deze wantoestand effectief te bestrijden. Ook in het Actieprogramma Bijengezondheid zijn geen dwingende maatregelen geformuleerd. Voor Tennekes is dit het zoveelste bewijs dat het Hollandse poldermodel totaal ongeschikt is voor beleidsvorming, omdat soms maatregelen onontkoombaar zijn, die de belangen van sommige aan het beraad deelnemende partijen ernstige schade toebrengt.

De sterfte onder de bijen in Wallonië is met 6,6 % toegenomen in vergelijking met vorig jaar. Dat blijkt uit een nationale monitoringstudie die reeds gedurende tien jaar wordt uitgevoerd door Gembloux Agro-Bio Tech en BeeOdiversity, een onderneming die ijvert voor de instandhouding van de biodiversiteit en de bijen. De resultaten tonen dat de Waalse bijenhouders in 2012-2013 35 % van hun bijenkolonies hebben verloren.